Vojevanje Obrada Hornjaka

Srbski dobrovoljački pokret, koji je dostigao svoje najviše domete i ostvario najznačajnije ciljeve u Velikom ratu posebno je zahvatio Vojvodinu. On je bio deo sveukupnog ratnog napora Kraljevine Srbije, ali i deo nacionalnih, ratnih, političkih i socijalnih težnji dela srbskog naroda koji je živeo u okvirima Austrougarske.

Istraživanjem oslobodilačkog pokreta u Zrenjaninu se bavi istoričarka Vladislava Ignjatov, kustos u ovdašnjem Narodnom muzeju gde je priredila dve izložbe o ovoj temi. Otežavajuća okolnost na ovim prostorima je bila okolnost što je ovde živeo veliki broj Srba, a oni su prisilno mobilisani u Austrougarsku vojsku, tada najvećeg neprijatelja Srbije

Već u prvoj godini rata od jula 1914. do jula 1915. godine u vojsku Habzburške monarhije iz Torontalske županije, sa današnjeg zrenjaninskog područja, odnosno srednjeg Banata, mobilisano je oko 110.000 odraslih muškaraca, od 18. do 42. godine. Oni su činili 20 odsto stanovništva te županije. Najveći broj mobilisanih Srba upućen je na Istočni front, prema Rusiji.

Nakon borbi kod Pšemisla 1915. i nakon ofanzive ruskog generala Brusilova, juna 1916. dolazi do masovne predaje Srba, ruskoj vojsci. Logori za zarobljene austrougarske vojnike nalazili su se širom Rusije.

Mnogi mladići koji su imali vojnu obavezu, kao i oni koji još nisu postali austrougarski vojni obveznici, bežali su u Srbiju, pre nego što je ona napadnuta od Austrougarske monarhije. Prebeglice iz Banata, kao i iz Srema, izražavale su želju da se bore protiv Austrougarske.

Već nakon početka rata, 1914. dosta austrougarskih vojnika, Srba iz Vojvodine, pogotovo iz Banata i Srema, predavalo se ruskoj vojsci. Potom su stupali među srpske dobrovoljce. Njihovu sudbinu je podelio i Obrad Hornjak. On je rođen u 1898. u Srbskom Elemiru pored Velikog Bečkereka. Njegov otac Rada je bio jedan od vođa poznate Elemirske bune u kojoj su najamni zemljoradnici ustali protiv nepravdi i ugnjetavanja sirotinje.

Za to je osuđen na višegodišnju robiju u austrougarski kazamatima. Sin Obrad je odvezao konjsku zapregu koju je Austrougarska oduzela u ratne svrhe, ali je, mada je bio maloletan i nije mogao biti mobilisan, zadržan u vojsci. Posle kraće obuke on je prebačen u jedinicu na ratište ali nije hteo da se bori već se predao svoj slovenskoj braći Rusima.

To se dogodilo prilikom bitke u Galiciji, a onda dospeva u Prvu srpsku dobrovoljačku diviziju pod komandom Stevana Hadžića. Sredinom 1916. divizija vodi teške borbe protiv Bugara. Na tromesečne bitke u kojoj je 10.000 Srba ostalo van stroja, oni su ipak pobedili neprijatelja čijih čak 15.000 vojnika ili izginulo ili ranjeno više nije bilo za borbu.

Obrada je za pokazano junaštvo čuveni vojskovođa Pavle Jurišić Šturm nagradio Zlatnom medaljom Obilića. Posle ovih bitaka Obrad Hornjak se teško razboleo i dok je on bolovao njegova jedinica je prebačena na Solunski front. On se, zbog opasnosti od neprijatelja, zajedno s drugovima iz bolnice pridružio Češkoj legiji. I nakon što je Veliki rat završen on je u sastavu Čehoslovačke legije učestvovao u građanskom ratu u Rusiji.

Preko Mandžurije, Irkutcka, Habrovska, Vladivostoka, pa sve do japanske luke Dajren. Vratio se brodom preko Hongkonga, Singapura, Sueckog kanala, Port Saida, Egipta, Trsta... Legionari su u Pragu dočekani s ovacijama, a Srbin je zbog zasluga poslan na Vojnu akademiju. Tu je prekinuo školovanje s željom da ga nastavi u Srbiji kojoj je, u međuvremenu prisajedinjena Vojvodina, s njegovim rodnim Elemirom.

Međutim ovde nije dočekan s oduševljenjem. Nije dobio nikakve počasti ni kao dobrovoljac ni kao legionar. Simboličnu penziju je zaradio tako što je 1924–1954. tovario ugalj u železničkoj radionici u Zrenjaninu. 

Đuro Đukić,
Politika