MANASTIR ŠUDIKOVA CENTAR PISMENOSTI VASOJEVIĆA

Zahvaljujući ktitorstvu mladog privrednika iz Budimlje gospodina Mila Đuraškovića, koji živi i radi u Beogradu, kompleks manastira Šudikova, na desnoj obali Lima, na samom početku Tifranske klisure, zasijao je punim sjajem. Izgrađen je na temeljima starog, novi osavremenjeni konak sa kelijama u kojima je boravila starješina manastira, upokojena mati Agnija i sestrinstvo monahinja i iskušenica. Nedostaju još neki sitniji radovi da i crkva Vavedenja Presvete Bogorodice, koja je takođe rađena na starim temeljima, bude potpuno dovršena i osvećena. 
 

O manastiru Šudikova, njegovoj starosti, nazivu i arheološkim istraživanjima pisao je u ''Sveviđu''  br.13 arheolog Predrag Lutovac. Ovaj srednjovjekovni manastir, za koji se tačno ne zna vrijeme nastanka, spaljen je 1738. godine od strane Turaka i od tada nije obnavljan. Prema pisanju brojnih istoričara i istraživača koji su se bavili Šudikovom, prva arheološka, kako su oni istakli, nestručna istraživanja Bogorodične crkve, proveo je 1923. godine Dušan Vuksan, direktor beranske gimnazije. Pronađeni djelovi crkvenog namještaja i pojedini djelovi fresko-slikarstva preneseni su u Gimnaziju. Ovaj materijal je uništen prilikom požara u gimnaziji 1941. godine. Tek 1989. godine Polimski muzej u Beranama sprovodi manja sondažna istraživanja radi pribavljanja osnovnih podataka o manastirskom komleksu. Obnova manastirskog komleksa počinje 265 godina poslije spaljivanja, tačnije 14. jula 2003. godine, kada je vladika Joanikije sa sveštenstvom osveštao kamen temeljac i na temeljima Crkve Vavedenja Presvete Bogorodice služio svetu arhijerejsku liturgiju. 

 

 

U avgustu 2005. godine arhitekta Ranko Vukanić iz Andrijevice uradi idejni projekat za crkvu Vavedenja Presvete Bogorodice, koji se prihvata i radovi počinju onako kako ih je on projektovao. U arhitektonskom obrazloženju arhitekta Vukanić je napisao: „Skromnost mogućeg izgleda crkve u viziji konzervatora, a u odnosu na značaj Šudikove, predstavlja izazov za projektanta da ne narušavajući naslijeđeno, oblikuje arhitktonsku formu koja će i vizuelno svjedočiti o Manastiru kao duhovnom, prosvjetnom i kulturnom središtu Gornjeg Polimlja u prošlom vremenu. Dimenzije novoprojektovane crkve u osnovi su 8,00 m x 13,50 m. Prostorije u sklopu crkve su: Priprata (21,36m2), Naos (16,74m2), Sjeverna pevnica (3,84m2), Južna pevnica (3,84m2), Oltar (10,73m2), Ulazno stepenište (2,10m2), bočno stepenište (0,78m2). Ukupno (59,39m2). Ideja projektanta je da poštujući gabarite postojeće osnove da novu dimenziju objektu, sa dodatkom pravougaonih pevnica bočnim zidovima naosa. Bočne pevnice su postavljene i dimenzionisane tako da sa zapadnim i istočnim travejom formiraju upisani krst. U centralnom dijelu naosa u širini oltarske apside formira se centralno kube sa krovom na visini od 12,70m, na kružnom tamburu koji se oslanja na kvadratno postolje koje prodire kroz dovovodni kosi krov i oslanja se preko pandatifa i konzolnih isputa na noseće zidove. Priprata koja je zasvedena poluobličastim svodom pridodaće se naosu crkve i od njega će biti odvojena samo polukružnim lukom koji se oslanja bočno na pilastre. Sa istočne strane je spolja i iznutra polukružna apsida koja zajedno sa zapadnim travejom čini oltarski prostor. Proskomidija i đakonikum su date kao zidne zasvedene niše u sjevernom i južnom zidu oltara. U zidovima pevnica, apside i priprate i tambura, postavljeni su prozori polukružno završeni. Ulazna vrata od zdrave hrastove građe sa potrebnim okovom su zapadno zidu priprate, a ulaz je naglašen stepenasto uvučenim simetričnim kružnim nišama. Objekat je unutra zasveden poluobličastim svodom iznad priprate, traveja i pevnica te polukupolom iznad apside u kupolom, u centralnom dijelu. Krov objekta je dovovodni, pokriven olovnim pločama preko drvene podkonstrukcije. Krovni profilisani kameni vijenac je na istoj visini, centralni brod i bočne pevnice i apsidu, dok je krovni vijenac priprate kao i sam krov priprata denivelisana, odnosno, niža u odnosu na glavni brod. Konstruktivni sklop objekta je sa masivnim zidovima, ozidanim opekom, na 38cm iznutra u produžnom malteru i obzidanim do debljine od 60cm kamenim blokovima ''bijelog kamena'' (''nikšićki'' ili ''vjenčac''), te ukrivenim i iznutra i spolja vertikalnim i horizontalnim serklažima od armiranog betona za ukrućenje. Svodovi i kupola koja se zida na konac ozidani su opekom, debljine  do 25cm, a preko armirano betonski svod, preko toga se postavlja drvena dvovodna konstrukcija. Temelji objekta su trakasti, armirano betonski, koji će se uraditi nakon detaljnog snimanja i privremenog uklanjanja postojećih zidova i podnih ploča, koji će se naknadno ponovo prezidati od materijala i indentično sadašnjem stanju, sa vidnim i naglašenim spojem sa novim zidom. Crkva će se unutra melterisati krečnim malterom, od kreča posebno njegovanog i pripremanog starosti ne manje od četiri godine, i završno freskopisati tehnikom u vlažnom malteru. Krstovi, polijelej, ikonostas, će se raditi pom posebno izrađenim detaljnim  projektinma u skladu sa nasleđem i uzorima u umjetnosti srpske pravoslavne crkve. Elektroinstalacije u objektu će se izvesti u skladu sa posebnim projektom, uz napomenu da se pocinčane trake vode skriveno kroz armaturu od temelja do centralne kupole. Novoprojektovani objekat se radi na temeljima postojećeg, a uređenje cjelokupnog kompleksa biće predmet analize sveobuhvatnog Projekta uređenja terena''. 
 

Izvođači radova ispoštovali su arhitektonsko obrazloženje i a temeljima stare iznikla je prelijepa građevina arhitektonske forme, koja će svjedočiti o značaju ovog manastira koji je bio centar duhovnog, kulturnog i prosvjetnog života Budimljanske mitropolije. Ostalo je samo da se crkva žovopiše i freskopiše, a zato je potrebno i vremena. 

 

 

Pišući o ''budimljanskoj mitropoliji od ustavljenja do gašenja'' u ''Tokovima'', časopisu za nauku, književnost i društvena pitanja (Berane, decembar 1994.), akademik Miomir Dašić je zaključio: ''Prostor na kojem je nastala i djelovala svetosavska Budimljanska mitropolija činio je središnji dio srpske srednjovjekovne države, a raskošna Limska dolina bila je i ostala kičma srbskog naroda''. Ljudi ovog podneblja - bogonosci i ostali - davali su ogroman doprinos kroz vjekove duhovnom i kulturnom životu našeg pravoslavnog svijeta. Na prostoru Budimljanske, Petrovske i Mileševske (prije toga Dabarske) mitropolije, ''na svetim vodama Lima'', u srcu srpske srednjevjekovne države gdje su istraživači i otkrili i popisali oko osamdeset manastira, crkava i drugih bogomolja ponikla je srbska pismenost, sa ovog pitomog prostora Raške zemlje izvio se onaj zlatni luk književnosti koji je u usponu do danas (u Bijelom Polju napisao je Miroslavovo jevanđelje, remek djelo srpske pismenosti i minijaturne umjetnosti); na ovom i susjednom prostoru rođeni su, živjeli i stvarali prvi značajni pisci srpske biografske književnosti (Sv.Sava, Stefan Prvovjenčani, arhiepiskop Danilo i dr.), stvorivši tako temeljnu književnu baštinu koju je dostojno obogatila i dalje bogati svojim literarnim i drugim intelektualnim ostvarenjima plejada književnih i drugih intelektualnih poslenika i u ovo naše doba. Ovdje, iz pitome doline Lima, iz istorijske Budimlje, najvjerovatnije iz katedralnog hrama Đurđevih Stupova i njegove prepisivačko-slikarske šudikovske škole, potekao je i talentovani fresko-slikar, živopisac pop Strahinja Budimljanin, najveće slikarsko ime posljednjih decenija 16-tog i prvih decenija 17-tog vijeka. Iz Budimlje ''ot manastira Šudikove'' otisnuo se u svijet i čuveni minijaturni slikar (ilustrator) i štampar monah Mojsej Budimljanin, koji je sa poznatim cetinjskim tipografom Makarijem, u štampariji Božidara Vukovića Podgoričanina, radio na štampanju ćiriličnih knjiga u Veneciji zatim u Trgovištu (Vlaškoj). U Tifranskoj klisuri, na ušću Budimske rijeke u Lim, na desnoj obali hučnog Lima, oko 200 godina, u manastirskoj tišini, radila je  šudikovska prepisivačka škola u kojoj su prepisane brojne knjige i umnoženi mnogi crkveni tekstovi. U dolini Lima zračile su svetosavskim, pravoslavnim duhom njene mitropolije još od proglašenja srpske autokefalne crkve (1219 godine). Sa mitropolitske katedre iz manastira Đurđevih  Stupova kao i sa katedra crkve Sv. Petra i manastira Mileševo, nastavljeno je širenje svetosavlja i u vrijeme teškog turskog ropstva, crkvena zvona i glas kaluđera pozivao je narod da izdrži i u najtamnijem periodu srpske istorije, kad mu je zaprijetila bezdana propast, glas nade pozvao ga je da se drži svoje vjere i crkve i da se odrekne  borbe za nacionalni opstanak. Sa ove svete zemlje - iz doline Lima, Raške i Ibra -ponikli su prvi srbski državnici, vladari, političari, diplomate i znameniti duhovnici, pa i prvi srbski svetitelji (Sv. Simeon Mirotočivi, Sv. Sava, Sv. Stevan Prvovjenčani , Sv. kralj Stefan Dečanski i dr.) U dolini Lima, Ibra i Raške mnogi spomenici svjedoče o autohtonoj graditeljskoj školi u istoriji graditeljstva i umjetnosti poznatoj pod imenom Raška škola. Ta velika graditeljska škola sa svojim monumentalnim građevinama i visokim umjetničkim dometima prevazilazila je (i prevazilazi i danas) nacionalne granice. Veličanstveni spomenici: Studenica, Đurđevi Stupovi u budimljanskoj župi, Sv. Petar u Bijelom Polju, Sopoćani, Mileševo, Arilje, Sv. Nikola u Topolici, kao i druge brojne crkve i manastiri u dolini Lima, pa i oni koji nijesu imali sreće da u cjelosti prežive varvarska razaranja Turaka, njihova pustošenja i paljenje, i danas svojom monumentalnošću i sjajem, neki makar u ostacima temelja, svjedoče o jednoj velikoj civilizaciji i razvijenoj kulturi srbskog naroda u srednjem vijeku i na ovom prostoru. Upravo ti brojni spomenici, među kojima su Polimski najbrojniji, i danas izazivaju divljenje evropske i svjetske kulturne javnosti, dokazi su velikog dometa naše  srednjovjekovne kulture i razvijenog, duhovnog života naših dalekih predaka, još u vrijeme prije nego što su nastale velike civilizacije na Zapadu Evrope. To sve dokazuje da je ovaj prostor imao individualnost tokom svog istorijskog postojanja, isticao se osobenošću i bogatstvom duhovnog života, posebno djelatnosti njenih mitropolija. Teritorija budimljanske mitropolije, od svog nastanka pa do gašenja imala je izuzetno veliku geopolitičku ulogu u povezivanju srbskih država - Zete i Raške. Polimlje je bilo njihova spona, a u doba Nemanjića središnji dio ovih ujedinjenih zemalja, da bi u novovjekovnoj istoriji, kada se kroz oslobodilaštvo stvaraju i izgrađuju dvije nacionalne države - Crna Gora i Srbija - takođe, imalo značaj čvrste njihove veze, kopče. I tako sve do današnjih dana.