Zamka u tabletama sreće

Posjedovanje lijeka koji je dostupan u svakom trenutku pojačava samopouzdanje. Zloupotreba različitih ljekova naziva se farmakomanija.

Problem zavisnosti od ljekova zauzima sve veće razmjere kako kod mladih tako i kod starijih ljudi.Mlađi ljudi obično pribjegaaju uzimanju ljekova u nemedicinske svrhe, kada nijesu u stanju da nabave drogu, te to čine kako bi izbjegli neprijatnosti koje sa sobom nosi apstinencijalni sindrom ili da se smire, dobijajući lažno zadovoljstvo kao da su uzeli supstancu. Često pribjegavaju uzimanju različitih ljekova kako bi uspostavili apstinenciju, ili jednostavno se "odmorili" od supstance, da bi kasnije nastavili uzimanja sa pojačanim intenzitetom.

Najčešći slučaj kod starijih osoba da razviju toleranciju na lijek i potrebu za povećanjem doze je kod nepridržavanja savjeta ljekara, ili lijek uzimaju po preporuci prijatelja "jer je njima pomogao", a nastaje i kao terapijska greška, kada se terapija duže savjetuje bez značajnijeg razloga, ili kada se zbog prirode bolesti moraju davati ljekovi koji u sebi sadrže narkotična sredstva, na prvom mjestu kod jakih i neizdrživih bolova. Značajan broj ljekova je neopravdano "optužen" da izazivaju zavisnost, jer ih ljudi nose sa sobom, "zlu ne trebalo", čime postaju sigurniji, smatrajući da su zaštićeni. Ustvari ,posjedovanje lijeka koji je dostupan u svakom trenutku pojačava samopouzdanje. Zloupotreba različitih ljekova naziva se farmakomanija, a raniji naziv tabletomanija se postepeno napušta, jer je taj naziv praktično podrazumijevao nekontrolisano uzimanje tableta.
Postoji značajna razlika o načinu uzimanja lijeka, ljekari obično lijek daju na usta (per os), ili u mišić (intramuskularno), dok osobe koje zloupotrebljavaju lijek, u prvom redu narkomani, uzimaju ušmrkavanjem ili venskim putem.
Nekada se ljekovi koriste i u samoubilačke namjere, što predstavlja pojačanu obazrivost kod propisivanja određenih ljekova.

Hipnotici
Hipnotici su ljekovi koji se obično koriste u liječenju poremećaja spavanja, a zbog svog antikonvulzivnog dejstva u liječenju epileptičnih poremećaja. Kako posjeduju i anestetička dejstva nekada se daju u sprečavanju i ublažavanju bola ili pri hirurškim intervencijama obično kao sredstvo za uvođenje u anesteziju. Otkriveni su početkom dvadesetog vijeka i do danas je proizveden veliki broj preparata. Osnovna podjela je na barbiturate i nebarbiturate. Barbiturati se po svom djelovanju dijele na ultrakratke, kratke i barbiturate sa dugim dejstvom. Barbiturati sa ultrakratkim i kratkim dejstvom izazivaju zavisnost, stoga je njihova upotreba ograničena i strogo indikovana. Ljekar ih mora propisivati na duple recepte uz evidenciju u posebnu knjigu, a što se radi u svim medicinskim ustanovama. U nebarebituratne hpnotike imamo hemijski veoma različitu grupu ljekova sa zajedničkom karakteristikom za ispoljavanje depresivna svojstva pojedinih moždanih funkcija. Ovi ljekovi, naročito barbiturati u visokim dozama dovode do euforičnog raspoloženja, konfuzije, kao da je osoba pod uticajem alkohola. Barbiturati se ne smiju kombinovati sa alkoholom ili drugim drogama koje stimulišu centralni nervni sistem, jer izazivaju trovanje praćeno komom i u značajnom procentu smrtni ishod. Akutna intoksikacija daje psihičke i neurološke poremećaje. Od psihičkih poremećaja je najčešći poremećaj raspoloženja, koje je često ciklotimično, zatim poremećaji u pamćenju, pažnji i rasuđivanju. Dalja pogoršanja prate halucinacije, poremećajima svijesti do kome i smrti. Neurološki poremećaji daju nistagmus, bezvoljni pokreti očiju, zatim probleme sa govorom, hodom i koordinacijom pokreta.
Hronična upotreba barbiturata ispoljava se konfuzijom, uznemirenošću, agresijom i intelektualnim propadanjem. Apstinencijalni sindrom kod barbiturata je vrlo težak i opasan po život. Brzo po prestanku uzimanja pojavljuje se strah, povučenost, koje prati muka sa povraćanjem, pojačanim znojenjem i nesanicom napadi slični epileptičnim i delirijumom. Ubrzo nastaje povećanje temperature poremećaji srčanog rada i smrt. Zbog toga je važno da se barbiturati uzimaju samo pod kontrolom ljekara, kod strogo indikovanih stanja, a što podrazumijeva i postepeni prekid terapije obavezno uz ljekarski nadzor.
I pored navedenih opasnosti nekada smo primorani da upotrijebimo lijek, jer u tom trenutku prestavlja jedini izbor i spašava život pacijenta. Obično se pribjegava davanju ovih ljekova na primjer kod liječenja alkoholnog delirijuma, apstinencijalne krize u narkomaniji kada drugi ljekovi ne daju rezultate.

Anksiolitici
Anksiolitici, predstavljaju grupu ljekova koji ispoljavaju anksiolitički efekat. Svojom pojavom a tržištu su najavljivani kao ljekovi koji strah, uznemirenost, nesanicu, napetost neizazivajući pojačanu sedaciju i ne razvijajući medikamentozni parkinsonizam. Ova grupa ljekova je najviše zloupotrebljavana i korišćena u neterapijske svrhe jer imaju mogućnost suzbijanja povišene psihičke napetosti i strepnje koja je neurotičnog porijekla.Tako da danas imamo značajan procenat ljudi koji uzimaju ove ljekove, svakako bez konsultacija saljekarom, u nekim zemljama se taj procenat kreće i do deset odsto, a kod nas je negdje na nivou dva do tri odsto. Ove ljekove često upotrebljavaju narkomani obično miješajući ga sa pivom ili ušmrkavanjem što ih smiruje i izaziva pospanost. Ovi ljekovi po iskustvima psihijatara se uzimaju najčešće po preporuci laika, a nekad su nekontrolisano propisivani u našim ambulantama jer su uspješno suzbijali strah, napetost i anksioznost. To je bio i razlog da ih nazivaju "tablete sreće", a na našim prostorima poznati su pod nazivom bensedin, bromazepam, tavor i slično. Jako je značajno da se ovaj lijek uzima po savjetu ljekara, kao i da se prekida terapija uz ljekarski nadzor i ukidanje lijeka se vrši postepeno ili zamjenom sa drugim sličnim preparatom i na taj način se štiti pacijent da ne razvije zavisnost odlijeka ili ispolji apstinencijalni sindrom, koji se ispoljava već nakon prvog dana od naglog prekidanja uzimanja lijeka, a može da traje do dvadesetk dana. Karakteristika koje ima apstinencijalni sindrom su uznemirenost, nesanica, jako znojenje, bolovi u trbuhu sa mukom i povraćanjem, grčenjem muskulature, nekada deluzionim i halucinatornim doživljajima, zatim pojava depresija i epileptični napadi.
Ovdje je vrlo važna psihička zavisnost jer je pacijent stekao toliko povjerenje u lijek koji stalno mora biti dostupan, zbog čega stvara nepotrebne rezerve lijeka, a ako iz nepredviđenih razloga ostane bez njega ispoljavaju uznemirenje, nesigurnost, nemir, a nekad i teškoću u kontroli ponašanja. Još jednom napominjem da je jako važno da se ovi ljekovi koriste samo po savjetu terapeuta, kako bi se izbjegle neželjene posljedice.

Analgetici
Analgetici, daju se kao sredstva koja kupiraju bol. Neki od ovih ljekova predstavljaju grupu koja je kombinovana sa hipnoticima i nazivaju se hipoanalgetici. Pored svog terapijskog dejstva kod zloupotrebe ili nekontrolisanog davanja mogu izazvati zavisnost i ispoljiti neželjena dejstva.Ovi su ljekovi najčešće zloupotrebljivani od strane narkomana, na prvom mjestu trodon koji je sličan opijatskim analgeticima i ispoljava jako analgetičko dejstvo. Vrlo brzo razvija toleranciju kao i zavisnost. Uopšte nije pogodan kao supstitucionalna terapija opijatskih zavisnika kod želje za postizanjem uvođenja u apstinenciju. Do sada niko nije uspio da postigne dugotrajnu apstinenciju koristeći ovajlijek. Njegova neželjena dejstva su praćena euforijom i disforijom, pojačanim znojenjem, suvoćom u ustima, drhtavicom, jezom, vrtoglavicom, gastričnim i kardiovaskularnim poremećajima. Predoziranjem lijeka razvija se depresija disanja što dovodi često do potpunog prestanka sisanja, zatim gubitak svijesti, srčani kolaps i komu. Predozirani pacijenti imaju uske zenice, kao tačka. Trovanja lijekom su rijetka, ali su zabilježeni i smrtni ishodi.
U ovu grupu ljekova treba napomenuti i valoron koji je snažan analgetik, a koji je na listi ljekova koji se zloupotrebljavaju. Nije otkriven način valoronske zavisnosti. Lijek dovodi do ovećanja doze kako bi postigao isti terapijski učinak, zatim razvija intoksikaciju i apstinencijalni sindrom. Kod intoksikacije imamo psihomotorni nemir uz hiperventilacija, a apstinencijalnu krizu karakteriše nasilje, strah, bolovi u mišićima i teškoće pokreta. Vrlo je važna postepena obustava lijeka kako se nebi ispoljili neželjeni efekti. Hipoanalgetici kao neželjena dejstva ispoljavaju smetenost, nerazumljiv govor, osjećanje psihofizikog zamora i slične tegobe što upućuje na obazrivost kod uzimanja ovih ljekova.
Antiparkisonici se koriste u liječenju Parkinsonove bolesti,a nekad u terapiji neželjenih dejstava koje izazivaju neuroleptici,ljekovi koji se upotrebljavaju uliječenju duševnih poremećaja. Zapažena je zloupotreba ovih ljekova i zavisnost od njih. Često se kombinuju uz alkoholna pića ili sa drugim ljekovima. Kod nekontrolisane upotrebe mogu se razviti delirantna stanja koja su jako neprijatna kako za pacijenta tako i za okolinu jer suispoljene doživljavanjem iluzima i vidnih halucinacija, koje su zastrašujuće. Kod intoksikacije antiparkisonicima pojavljuju se dvoslike, uznemirenost, dezorijentacija, paranoidnost i agresivnost. Moraju se uzimati uz ljekarski nadzor.

Trudnoća
Vrlo je važno obratiti pažnju kod trudnoće i zloupotrebe droga, što predstavlja ozbiljan problem naročito sa medicinskog aspekta. Droga je ozbiljan rizik za majku i plod. Novorođenčad od majki koje su uzimale drogu ispoljavali su apstinencijalni sindrom. Kod gravidnih žena koje uzimaju drogu česti su spontani pobačaji negdje 10-15 odsto, kao i mrtvorođena djeca čiji je broj 1-2 odsto.Smrtnost novorođenčadi kod narkomanki oko 30 na hiljadu živorođene djece. Zbog načina života kao i ishrane, kao i načina uzimanja droge česte su i intrauterine infekcije ploda na prvom mjestu oštećenja jetre koja se kreću do 80 odsto, a najčešće virusni hepatitisi. Česti su srčani i bubrežni poremećaji, a poznato je da majke koje imaju sidu rađaju djecu inficiranu sidom (AIDS). Istraživanja su pokazala kada je majka u apstinencijalnoj krizi da i plod ima apstinencijalni sindrom koji je izraženiji sa starošću ploda.
Svakako prije trudnoće mora se raskrstiti s uzimanjem droge, jer ako uništavamo sebe onda sačuvajmo svoj porod, jer nemamo pravo i njega uništavati.

Dr Borislav Mitrić